Tempel van Artemis in Efeze

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie (aangepast)

Huidige stand van zaken op de plek van de Tempel van Artemis in Efese. Er is niet veel van over: enkel de gestapelde zuilen op de voorgrond

De tempel van Artemis in Efeze, ook Artemision geheten (Oudgrieks: ὁ ναὸς τῆς Ἀρτέμιδος Ἐφεσίης / ho naòs tês Artémidos Ephesíês, τὸ Ἀρτεμίσιον / tò Artemísion; Latijn: Templum Dianae Ephesi(n)ae of Artemisium Ephesi(n)um) was het grootste tempelgebouw van de oudheid en behoorde tot de "zeven klassieke wereldwonderen". Deze tempel was een van de heiligdommen ter ere van de maagdelijke jacht-, vruchtbaarheids- en maangodin Artemis (Diana), een voor de Grieken zeer belangrijke godin, met een oorsprong als Moedergodin in Anatolië. De Artemiscultus was namelijk nauw verwant met die van Kubele of Cybele. De tempel van Artemis van Efeze lag in het huidige Turkije bij Selçuk, niet ver van Izmir. In de hellenistische periode werd aan de stad Efeze een fabelachtige rijkdom toegeschreven. Als hoofdstad van de Romeinse provincia Asia was het een van de grootste steden van de oudheid.

Bouw

Grondplan van tempel "D". De 36 columnae caelatae zijn aangegeven in een lichtere grijze tint.

Opgravingen van voor de Eerste Wereldoorlog, waarbij drie opeenvolgende over de vorige gebouwde tempels werden geïdentificeerd (tempel "A" - "C") en nieuwe opgravingen in 1987-1988, hebben aangetoond dat de site reeds in de bronstijd werd bewoond.

In de zevende eeuw vernietigde een overstroming de tempel en liet meer dan een halve meter zand en rommel verspreid over de voormalige vloer van aangestampte klei achter.

De tempel (archeologisch: tempel "D") werd in Efeze na de verwoesting van de eerdere tempels "A" - "C" (ten dele uit hout opgetrokken constructies) in een moerassig gebied herbouwd.

De bouw van deze nieuwe tempel, die nu uit marmer werd opgetrokken - zoals vaak met aanvankelijk houten tempels gebeurde - vergde een ongebruikelijke 120 jaar, vanaf de eerste steenlegging rond 560 v.Chr. De toenmalige bouwheer was koning Croesus van Lydië. De tempel werd voltooid rond 440 v.Chr. na de beëindiging van de Perzische oorlogen. De bouw was uiterst moeilijk, omdat de tempel uit 127 rijk versierde marmerzuilen van 18 m hoog bestond op een oppervlakte van 115 m op 55 m, die buitengewoon zware dwarsbalken droegen. De tempel bestond nu uit twee rijen zuilen. Het dak werd vervaardigd uit cederhout.

De Tempel van Artemis, afgebeeld door de 16e eeuwse Nederlandse schilder Martin Heemskerck

De beschrijving van deze tempel komt vooral van Plinius de Oudere. Het totale complex had een oppervlakte van ca. 8000 m². Volgens de overlevering waren in oeroude tijden de Amazonen ook de stichteressen van de stad Efeze geweest en op de friezen rond de tempel waren inderdaad talloze reliëfs met o.m. Amazonen aangebracht, gemaakt door Griekse beeldhouwers die de tempel aankleedden: Polyclitus, Pheidias, Cresilas, en Phradmon. Er waren eveneens schilderijen, en zuilen belegd met goud en zilver. Volgens Plinius heeft Skopas bas-reliëfs op de tempelzuilen aangebracht. Deze zuilen waren uit marmer vervaardigd en de delen werden aangevoerd uit groeven op 10 km van de plek vandaan. De techniek daartoe bestond erin de uitgehakte marmerbalken zijdelings van reusachtige houten wielen te voorzien die met pinnen in de uiteinden werden verankerd. Daarna werd deze constructie met een ossenspan op weg getrokken. Ook de lange rechthoekige architraven konden mits enige aanpassing van de techniek op die manier worden vervoerd.

Verwoestingen van de tempel

De brand van 356 v.Chr.

De tempel viel op 21 juli 356 v.Chr. ten prooi aan een brandstichting door Herostratos. Hij deed dit uit geldingsdrang: zijn opzet, door het afbranden van het wereldwonder beroemd - en aldus onsterfelijk - te worden, is hem gelukt. Volgens de legende zou in de nacht van de brand Alexander de Grote zijn geboren, die later ook zeer grote financiële hulp bood voor de wederopbouw van de tempel. Vanaf 325 v.Chr. werd de tempel gerenoveerd.

Inval van de Goten in 262

Een munt van Gordianus III (225-244) met de tempel van Artemis op de keerzijde en de legende ЄΦЄCΙΩΝ·Γ·ΝЄΟΚΟΡΩΝ (van de Efeziërs 3de "Neokoren").

Deze wederopbouw werd op haar beurt vernietigd tijdens een overval door de Goten in 262, in de tijd van keizer Gallienus. De Efeziërs herbouwden de tempel opnieuw.

De christianisatie van Efeze

In 391 werden de heidense tempels door Theodosius I voor gesloten verklaard. In 401 tenslotte werd de tempel door een bende onder leiding van Johannes Chrysostomus vernietigd, nadat het eerst nog had dienst gedaan als kerk voor het nieuw opgekomen christendom. De stenen werden voor de bouw van andere gebouwen gebruikt. Acht van de ca 18 meter hoge, donkergroene pilaren zijn te bezichtigen in de Aya Sofia, waar zij werden gebruikt voor het (aanvankelijk christelijk) prestigieuze kerkgebouw dat in het huidige Turkse Istanbul werd opgetrokken. Op de plaats van de tempel in Efeze is nog een enkele zuil over. Brokstukken van de tempel worden bewaard in het Brits Museum in Londen.

Archeologische vondsten

Zie Artemis van Efeze voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Beeld van Artemis van Efeze met de dierenriem rond haar hals (Efeze, Turkije).

Opvallend is de dierenriem die rond haar hals loopt en wijst waarschijnlijk op astrologische elementen in de Efezische cultus.

Artemis wordt afgebeeld met dieren aan elke kant van het hoofd, in de armen, op de borst en op haar kleed. Deze zijn leeuwen, luipaarden, geiten, griffioenen en stieren. Artemis werd dan ook wel "Meesteres van de dieren" genoemd. De eivormige uitsteksels, die vaak zijn omschreven als borsten, stellen waarschijnlijk stierentestikels voor, hoewel het ook mogelijk is dat het om kalebassen gaat. Wat zeker is, is dat ze symbool staan voor vruchtbaarheid en dat dit een van de belangrijkste functies was van Artemis in Efeze.

37° 56' 59" N, 27° 21' 50" O