Epistulae X 96

Plinius, Epistulae, X, 96: Processen tegen christenen

Keizer Trajanus stuurde Plinius in 110 n.C. als keizerlijk gevolmachtigde naar de moeilijke en opstandige provincie Bithynia. Vanuit zijn verre standplaats aan de Zwarte Zee schreef hij ruim 100 brieven naar de keizer om advies in allerlei zaken: de inrichting van een badhuis, de organisatie van een brandweerkorps, de voltooiing van een aquaduct, enz. In deze brief vraagt hij raad in een gerechtelijke bestuursaangelegenheid: de processen tegen de christenen. De aanklachten waren zo talrijk geworden dat Plinius, die wel zijn verantwoordelijkheid durfde nemen zolang het om een enkeling ging, zijn principes niet verder durfde toepassen zonder bekrachtiging van de keizer. Het korte antwoord van de keizer is bewaard gebleven in de briefverzameling (Ep., X, 97)

C. Plinius Traiano* imperatori

Sollemne est mihi, domine, omnia de quibus dubito, ad te referre*. Quis enim potest melius vel cunctationem meam regere vel ignorantiam instruere? Cognitionibus de Christianis* interfui numquam : ideo nescio quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri.

(1) Nec mediocriter haesitavi, sitne aliquod discrimen aetatum, an quamlibet teneri nihil a robustioribus differant; detur paenitentiae venia, an ei, qui omnino Christianus fuit, desisse non prosit, nomen ipsum, si flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini puniantur.

Interim, in iis qui ad me tamquam Christiani deferebantur, hunc sum secutus modum. Interrogavi ipsos an essent Christiani. Confitentes iterum ac tertio interrogavi supplicium minatus : perseverantes duci iussi. Neque enim dubitabam, qualecumque esset quod faterentur, pertinaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri. Fuerunt alii similis amentiae, quos, quia cives Romani* erant, adnotavi in urbem remittendos.

Mox ipso tractatu, ut fieri* solet, diffundente se crimine° plures species inciderunt. Propositus est libellus sine auctore multorum nomina continens. (2) Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praeeunte me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum afferri, ture ac vino supplicarent, praeterea male dicerent Christo, (quorum nihil cogi posse dicuntur qui sunt re vera* Christiani) dimittendos putavi.

Alii, ab indice nominati, esse se Christianos dixerunt et mox negaverunt; fuisse quidem, sed desisse, quidam ante triennium, quidam ante plures annos, non nemo etiam ante viginti. Hi quoque omnes et imaginem tuam deorumque simulacra venerati sunt et Christo male dixerunt.

(3) Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpae suae vel erroris, quod essent soliti stato* die ante lucem convenire, carmenque* Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento * non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent. Quibus peractis morem sibi discedendi* fuisse rursusque coeundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen et innoxium; quod ipsum facere desisse post edictum meum, quo secundum mandata tua hetaerias esse vetueram.

Quo magis necessarium credidi ex duabus ancillis, quae ministrae dicebantur, quid esset veri, et per tormenta* quaerere. Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam et immodicam.

Ideo, dilata cognitione, ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res digna consultatione, maxime propter periclitantium ° numerum. Multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam vocantur in periculum et vocabuntur. Neque civitates ° tantum, sed vicos etiam atque agros superstitionis istius contagio pervagata est; quae videtur sisti et corrigi posse.

Certe satis constat prope iam desolata templa coepisse celebrari, et sacra sollemnia diu intermissa repeti passimque venire carnem victimarum, cuius adhuc rarissimus emptor inveniebatur. Ex quo facile est opinari, quae turba hominum emendari possit, si sit paenitentiae locus.