Orpheus

2. Mythe

Door het ganse land werd Orpheus geprezen. Hij was de zoon van de koning van Thracië en Calliope, de muze van de dichtkunst. Apollo had hem een lier geschonken waarmee hij mensen, dieren en zelfs bomen en stenen in verrukking kon brengen door zijn snaarspel en zang.

Toen hij getrouwd was met Eurydice, de mooiste nimf van de Najaden, was hij dolgelukkig. Dit duurde echter niet lang. Terwijl de nimf buiten aan het dansen was met haar vriendinnen, werd ze gebeten door een adder. Hoewel het slechts een kleine wonde was, had deze Eurydice’s dood tot gevolg. Orpheus kon de gedachte aan een leven zonder haar niet aan en nam zijn lier, die slechts onlangs op zijn bruiloft had geklonken. Hij liet met de klanken van zijn snaren, zijn onnoemlijke pijn tot hoog in de hemel doordringen. Het was net of de natuur haar adem inhield: de dieren verzamelden zich rondom de treurende Orpheus en de bomen stonden onbeweeglijk stil om te luisteren naar zijn weeklade. Hades echter, liet zich door de smeekbeden niet vermurwen en liet de poorten naar de onderwereld gesloten.

Zo bedacht Orpheus een plan om in de onderwereld neer te dalen en Hades te smeken om zijn geliefde aan hem terug te geven. Hij daalde af door de poort die naar de onderwereld leidde en betoverde Cerberus, de hellehond, zo dat deze hem niet tegenhield terwijl hij de troon van Hades en zijn gemalin Persephone betrad. Orpheus nam zijn lier en zong bij diens klanken: "O, gij die over de onderwereld heerst, aan wie wij sterfelijke mensen allen toebehoren, laat mij voor u treden, laat mij voor u de waarheid spreken. Geen ijdele nieuwsgierigheid voert mij hierheen in het duistere rijk, niet om de driekoppige helhond Cerberus te boeien ben ik gekomen. Ik kom hier om u te smeken mijn teergeliefde terug te geven. Heeft de god van de liefde niet ook macht over het dodenrijk? Heeft hij u niet ook met Persephone verenigd?Wij zijn allemaal onder uw macht en moeten reeds na een kort leven op aarde ons bij u voegen."

Toen gebeurde er iets wonderbaarlijks: al de wezenloze schimmen luisterden naar zijn lied en weenden, Tantalus, de Danaïden, Sisyphus en ja, zelfs de onverbiddelijke Eumeniden, huilden van ontroering. Ook het koningspaar bleef niet ongeroerd. Het was immers de eerste maal dat iemand uit de bovenwereld voor hen stond. Persephone keek vragend naar haar gemaal, die haar toeknikte en dadelijk zond de koningin een van de boden om Eurydice te halen. Zij kwam langzaam, gehinderd door de wond aan haar voet. Met groot liefdesverlangen keek Orpheus haar aan. Eurydice was zo verrast dat ze zich in de armen van haar geliefde wou werpen, maar een wenk van Hades weerhield haar hiervan. "Nog nooit hebben wij hier zo een grote liefde mogen aanschouwen, hoor dus ons besluit: Orpheus, voer uw gemalin terug naar de wereld van de levenden en wees in een gelukkig huwelijk met haar verbonden. Luister echter goed: Kijk pas om als u de onderwereld hebt verlaten en door de poort zijt gegaan, anders zijt ge Eurydice voorgoed verloren! "

Zo klommen ze beiden naar boven door de doodstille leegte van de onderwereld. Ze waren niet ver meer van de uitgang en de weg voerde stijl opwaarts. Het leek alsof het akelige donker hen van alle zijden aanstaarde. Orpheus hield zijn pas in om achter zich te horen: vergeefs trachtte hij haar voetstap te horen, doch er was geen geluid, geen ademtocht, geen geritsel van haar gewaad te bespeuren, doodstil was het overal om hem heen. Was zijn gemalin hem niet gevolgd? Had zij geen kracht genoeg om het steile pad te beklimmen? Toen kon de zanger zich niet langer bedwingen en keerde hij zich, overweldigd door zijn verlangen en liefdevolle zorgen, om. Daar stond zij voor hem, zij zweefde op en verdween in de huiveringwekkende duisternis van de onderwereld! Een wilde vertwijfeling greep hem aan, met vurig verlangen strekte hij zijn armen uit en greep in de leegte. Voor de tweede maal moest ze sterven en toch ging zij zonder klacht van hem heen, zijn geliefde vrouw. Als een teder zuchtje klonk van verre haar afscheidswoord: "Vaarwel, geliefde Orpheus" en ze verdween in de afgrond.

Ontzet stond hij daar: Dus opnieuw was zijn, geliefde hem ontrukt. Hij ijlde de weg terug en kwam aan de Styx. "Zet mij over veerman," riep hij gebiedend, "mijn geliefde is mij voor de tweede maal ontrukt! " Maar Charon hief de hand afwijzend op. "Geen levende kan de Styx overkomen," klonk hij dreigend, "alleen hij die voor het schimmenrijk is bestemd, wordt in mijn boot opgenomen." Orpheus’ tranen waren vergeefs: Charon bleef onverbiddelijk. Zeven dagen lang zwierf de ongelukkige rond op de oever van de rivier, zonder spijs of drank. Onophoudelijk stroomden zijn tranen, hij zond smekende gebeden tot de Olympiërs en ook toornige scheldwoorden. De goden lieten zich echter niet vermurwen. Treurig keerde Orpheus terug naar zijn vaderland.

Reeds drie jaar waren voorbij. De zanger leefde eenzaam en vermeed de omgang met andere mensen. Zijn gedachten en de lieflijke klanken die uit zijn instrument vloeiden waren nog steeds aan zijn geliefde, Eurydice, gewijd. Zo zat hij eens op een heuvel met zijn lier in de hand. Rondom hem was een welige vlakte, er was geen enkele schaduw. Maar toen Orpheus begon te spelen kwam het woud rondom hem in beweging en de bomen stelden zich rondom de zanger op, alsof ze hem schaduw wilden bieden als dank voor zijn lied. Zelfs de schuwe dieren van het woud kwamen, gelokt door de prachtige tonen dichterbij. Allen luisterden ze naar de toverklanken van zijn snarenspel.

Dit gebeurde in dezelfde tijd dat de vrouwen van Thracië het feest van Bacchus, de minnaar van de wijn, vierden. Ze droegen wingerdranken in de loshangende haren en zwaaiden met hun met klimop versierde thyrsusstaf. Ze zwierven met woeste vaart rond in de wouden en zo stootte een vrouwenschaar op Orpheus die te midden van de bosbewoners zijn lier bespeelde. Niemand werd zo door de bacchanten gehaat dan de man die na de dood van zijn geliefde niets meer wilde weten van liefde voor andere vrouwen. "Zie daar! Daar is hij, de verachter van vrouwen!", gilde de eerste vrouw en wild slingerde zij haar staf naar de gehate man. Nu was de woede van alle vrouwen ontketend en allen gooiden stenen naar de heuvel waarop Orpheus zat. Maar, een wonder: Orpheus werd door geen enkele steen geraakt. Alles wat naar hem gegooid was, vleide zich aan diens voeten neer, alsof deze dingen hem om vergeving vroegen. Hierdoor was echter de laatste vrome eerbied die de razende vrouwen bezaten, verdwenen. Schreeuwend en krijsend overstemden zij het snarenspel. De dieren probeerden de zanger te beschutten met hun lichamen. Maar spoedig moesten ze dit met hun dood bekopen. Van alle kanten stormden zij nu op de zanger aan en ze slingerden van alles naar hem. Het baatte hem niet dat hij zijn armen afwerend uitstrekte, weerloos als hij was werd hij geveld door een steen.

Vermoord lag de verheven Orpheus, die met zijn welluidende stem dieren, bomen en stenen had geroerd, op de grond. Zijn mond aan liederen zo rijk, voor altijd gesloten. Vogels, wilde dieren en stenen, slopen treurend naderbij. De ganse natuur treurde om Orpheus.

De nimfen van bronnen en bomen, Najaden en Dryaden, naderden met spoed, in rouwgewaden gehuld. Ze namen zijn verminkte ledematen op om die te begraven en vertrouwden zijn hoofd en lier toe aan de rivier, de Hebros. Plotseling trilde de lier als met een lieflijke weeklacht en weerklonken liederen over de golven. De stroom voerde het hoofd en de lier naar de open zee en de golven droegen ze verder naar het strand van Lesbos. Daar vond het hoofd eindelijk een laatste rustplaats.

Orpheus’ ziel zweefde echter omlaag naar het schimmenrijk. Hij herkende de plaatsen die hij eens had durven betreden om zijn geliefde vrouw te zoeken. Eindelijk kon hij Eurydice weerzien en hij omhelsde haar innig. "Nooit meer zal onze weg scheiden!" Gelukzalig, arm in arm schreden zij over de velden van de onderwereld en wanneer Orpheus eens vooropliep op het enge pad, mocht hij ongestraft naar zijn geliefde omzien.

- Het orfisme ontwikkelde zich in de 6^de eeuw voor Christus in Griekenland tot een sektarische religie. De aanhangers beschouwden Orpheus als de stichter van hun godsdienst en gingen er waarschijnlijk vanuit dat het lichaam een soort gevangenis was waarin de ziel zat opgesloten. Pas na een kringloop van dood en wedergeboorte kon de ziel zich volgens hen uit haar kerker bevrijden. Latere denkers, zoals de grote Atheense wijsgeer Plato, waren vermoedelijk door het Orfisme beïnvloed.

- De Orpheusmythe zelf bleek ook ver na de Oudheid grote aantrekkinskracht uitoefenen en inspireerde vele kunstenaars. Onder anderen de componisten Monteverdi en Gluck: zij wijdden, in respectievelijk 1601 en 1762, opera’s aan het verhaal van Orpheus van Eurydice. In de jaren ’80 van de vorige eeuw vervaardigde de Nederlands schilder Constant, een van de oprichters van de bekende Cobra-beweging, enkele indrukwekkende doeken waarop Orpheus speelt en zingt voor de dieren.

Orpheus

 

Voor alle opmerkingen, suggesties, verbeteringen slechts 1 adres. © Vakwerkgroep Latijn Bim-Sem Mechelen 2002-2004